KlimaatExpo

Ode aan het water!

John Konijn, Die Mönche am Mer, olieverf op linnen, KlimaatExpo ’22 

“Twee kinderen met de laarzen in het water uitkijkend over een bevreemdend landschap. De bomen verdrinken al bijna. De titel is een verwijzing naar een schilderij van Caspar David Friedrich.”

---

Wie water schildert, schildert reflectie. Water heeft geen kleur en geen vorm. Water zit in een gracht, de zee, een put, een bad, een beek, een meer, een glas, een plas, een fles. Water is een regendruppel. Water (over)stroomt, golft, spettert, lekt, vervuilt, kookt en bevriest. Water is nat en zonder water is het droog.

We kunnen niet zonder water. Maar door de gevolgen van de klimaatverandering is water niet vanzelfsprekend. Het smelten van de ijskappen zorgt voor overstromingen, de hogere temperaturen voor meer droogte en vervuiling is een groot probleem. Veel kunstenaars hebben deze kwesties in beeld gebracht, 20% van werken van de KlimaatExpo gaat over water.

Symboliek
Dat water voor kunstenaars zo belangrijk is, is niet nieuw. Sinds mensenheugenis wordt water verbeeld, niet alleen vanwege zijn functie en schoonheid, maar ook vanwege de symboliek. Water in de zee, met boten en vissen, werd door de oude Egyptenaren, Grieken en Romeinen afgebeeld als onderdeel van mythologische en bijbelse verhalen. En in heel Europa zien we, vanaf de middeleeuwen, diverse voorstellingen met water verschijnen op dragers als wandtapijten en canvas.

Venus
Geboorte van Venus van Sandro Botticelli (Florence, rond 1445 – 1510) is een van de belangrijkste schilderijen uit de Italiaanse Renaissance. Venus, de Romeinse godin van de liefde en de schoonheid was een van de twaalf Olympische goden. Volgens de Griekse dichter Homerus was Venus de dochter van de god Jupiter en de godin Dione. Ze zou zijn geboren uit het schuim van de zee rondom Cyprus als het mooiste wezen ooit. Botticelli schilderde de suggestie van het water en het schuim met dunne ritmische v-lijnen. Hij maakte het levensgrote doek in opdracht van de machtige en invloedrijke familie De’ Medici. Dat was nieuw, want voorheen was vooral de kerk de opdrachtgever van kunstenaars.

Storm en fantasie
In de 16e en 17e eeuw gaven gefortuneerde particulieren, zoals kooplieden, zee-officieren en kapiteins, kunstenaars opdracht om schilderijen te maken van hun schepen op verre kusten of van succesvolle zeeslagen. De zee was onmisbaar schouwtoneel voor soms heftige taferelen. De kunstenaars schilderden niet ter plekke, waardoor de fantasie de storm nog kon aanwakkeren. De Vlaams-Nederlandse kunstenaar Hans Savery de Oude (1564 -1622) schilderde de Oost-Indiëvaarder Amsterdam, een driemaster met het wapen van Amsterdam, met oorlogsschepen op in de verte. Het Nederlands Scheepvaartmuseum in Amsterdam kocht het iconische werk in 2002.

Drijvende droomstad
Met de opkomst van ‘gewone’ particuliere opdrachtgevers kwamen ook de geschilderde stadsgezichten in zwang. De populaire Italiaanse kunstenaar Canaletto (1697 -1768) schilderde rond 1730 de terugkeer van de Bucintoro. Deze boot ging eens per jaar de open zee op voor een ceremonie die Venetië symbolisch met de zee verbond. Canaletto verkocht zijn zeer gedetailleerde schilderijen (vedute) aan jongemannen die de drijvende droomstad tijdens hun ‘grand tour’ bezochten. Venetië was toen ook al een toeristisch hoogtepunt.

Overstromingen
Drama was ook de Romantiek (ca.1790-1850) niet vreemd. Theatrale meeslepende overstromingen over de kracht van water waren een geliefd onderwerp. De Romantiek is een culturele stroming die ageerde tegen de industriële revolutie, verlangde naar de oorspronkelijke en ongerepte natuur en zocht naar de verbondenheid tussen mens en natuur. Johannes Hermanus Koekkoek (1778-1851) behoorde tot de Hollande Romantiek en schilderde de dijkdoorbraak tijdens de Zeeuwse overstroming op 14 en 15 januari 1808. Zie hoe het water over het land klotst!

Schoonheid
De rust is wedergekeerd in het impressionistische werk van de Franse kunstenares Berte Morisot (1841 – 1895). Aan de kades liggen vissersboten afgemeerd, de haven is geschilderd in evenwichtige witte, donkergroene, bruine en grijze tinten. De blauwe lucht met lichte bewolking wordt weerspiegeld in het kalme water, en de vrouw mijmert. Morisot schilderde Le port de Lorient in 1869. Zo zag het leven er toen uit.

Droogte
We maken een sprong in de tijd en leggen de verfkwast even opzij. De Haagse kunstenaar Ap Verheggen onthulde op 22 april 2016 zijn baanbrekende installatie DC01 op de binnenplaats van museum Beelden aan Zee. Het kunstwerk haalt door zonne-energie zijn eigen water uit de lucht en werkt daardoor als fontein. Het werk laat zien dat klimaatverandering ook in ons voordeel gebruikt kan worden. Hoe meer zon, hoe hoger de temperaturen, des te meer water productie. Verheggen hoopt dat dit werk toegepast kan worden in gebieden waar droogte een groot probleem is.

Water in KlimaatExpo
Het is 2022. Klimaatverandering is hét onderwerp van KlimaatExpo ’22 en dat levert niet standaard ‘mooie’ beelden. Wie van kunstenaars alleen oplossingen verlangt, is niet realistisch. Kunstenaars laten de wereld van nu zien en kunnen ons confronteren met de gevolgen. Droogte, overstroming en vervuiling zien we in de tentoonstelling terug in symboliek, schoonheid en realistische beelden. We lichten er een aantal uit.

Wake-up call 
Foto, Venlo Schoon Collectief, Lauri Baggen Nicky Caspers-Boeren en Suzanne van Knippenberg