Expeditie Europa #1: Tien exclusief-Europese hypothesen

Foto Janine Prins

In de aanloop naar Europa ZomerExpo 2019 herpubliceren wij op deze pagina de gewaardeerde NRC-reeks Expeditie Europa: de zoektocht in 2006-2007 naar witte plekken op de Europese culturele kaart van film- en tv-recensent Hans Beerekamp en antropoloog-filmmaker Janine Prins. Gedurende een half jaar woonden en werkten zij aan boord van een verbouwde Mercedes-vrachtwagen. Gewapend met een tiental hypothesen over Europa, om te toetsen aan de hand van de culturele uitingen die ze tegenkwamen. Onderweg zochten ze gesprekspartners in landen die al dan niet tot de EU behoorden, kunstenaars, oude bekenden, toevallige passanten, buitenstaanders of NRC-correspondenten.

Met toestemming van NRC Handelsblad (tekst) en Janine Prins (beeld) herpubliceren we de webversies van de wekelijkse artikelen uit de papieren krant. Het veel uitgebreidere dagelijks weblog is niet meer digitaal beschikbaar.

Sommige mensen beweren dat er maar één moderne, westerse beschaving is. ‘Expeditie Europa’ gaat op zoek naar de gemeenschappelijke, puur-Europese waarden.

Waarom zouden de ‘beste’ (meest ontwikkelde, initiatiefrijkste) burgers van andere werelddelen eigenlijk zo graag fort Europa willen binnendringen? Toch niet alleen voor de uitstekende sociale voorzieningen? De jonge Brit Mark Leonard beschrijft in zijn boek Waarom Europa de 21e eeuw zal domineren de voorbeeldfunctie van het experiment met een gemeenschappelijke markt. Ook maakten de Europeanen afspraken over democratie, mensenrechten, milieu, gezondheidszorg en maatschappelijke ordening. „Terwijl de VS eendimensionaal met geweld regeren, breidt het flexibele, ondefinieerbare Europa zijn invloed als een veelarmige octopus heilzaam over de wereld uit. Europa’s kracht ligt in zijn diversiteit en zijn macht is een transformerende macht.”

Dat klinkt wel erg idealistisch en optimistisch, na de Franse en Nederlandse referenda van 2005. Volgens Herodotus en Aristoteles zijn in het noorden de volkeren moedig, maar weinig handvaardig en verstandig. In het oosten is dat precies andersom, daarom blijven de mensen daar slaafs en onderworpen: „Prachtige vruchten en dappere krijgers kunnen niet uit hetzelfde land komen.”

Met wetenschap of zelfs journalistiek hebben zulke vooroordelen weinig te maken, maar de opvatting dat „alle menselijke wijsheid en macht in het Oosten begint en in het Westen eindigt” (aldus de twaalfde-eeuwse bisschop Otto von Freising) komt wel in steeds andere vormen terug.

Misschien is dat ook wel de diepere betekenis van de mythe van de Fenicische koningsdochter Europa, die geschaakt werd door de oppergod. Toen de prinses met haar vriendinnen op het strand aan het spelen was, had Zeus zijn oog op haar laten vallen. Om haar te verleiden veranderde hij zichzelf in een stier. Op het moment dat ze het dier streelde, tilde het Europa op zijn rug en zwom met haar de Middellandse Zee over, van het huidige Libanon naar Kreta, waar ze de oermoeder van de minoïsche cultuur zou worden, de bakermat van de westerse beschaving. Die is dus geroofd uit het Midden-Oosten, net als het monotheïsme, de wis- en sterrenkunde en nog een paar grondstoffen van onze Verlichting.

‘Expeditie Europa’ zoekt aan de hand van culturele fenomenen – van het songfestival tot de universiteit – ook naar exclusief Europese, gemeenschappelijke waarden. Tien schoten voor de boeg:

1 Europeanen komen voort uit een monotheïstische traditie, waarin God alles ziet. Hun geweten is relatief hoog ontwikkeld. Ze hebben meer last van schuld dan van schaamte.

2 Ondanks de monotheïstische traditie laten de meeste Europeanen hun dagelijks leven niet bepalen door religieuze dogma’s. Europese samenlevingen zijn seculier.

3 Europeanen hebben een ontspannen houding ten aanzien van seksualiteit en dood: homoseksualiteit, euthanasie, abortus, gemengde huwelijken.

4 Europese verhalen hoeven niet altijd goed af te lopen, want ze staan in een tragische traditie, in tegenstelling tot de happy endings van Hollywood.

5 Europese regeringen vinden dat de staat niet het recht heeft een burger van het leven te beroven. Er bestaat geen doodstraf.

6 Als je morgen een ongeluk krijgt en niet meer voor jezelf kunt zorgen, vindt men in Europa dat eerder de staat dan je familie voor je moet zorgen. Al is er een toenemende neiging naar het Amerikaanse model: grotere inkomensverschillen, meer liefdadigheid.

7 Over de normen van goed en kwaad hangt de slagschaduw van de totalitaire regimes van de twintigste eeuw. Vrijwel geen enkele Europese familie is onberoerd gebleven door Stalin of Hitler.

8 Vrijheid van meningsuiting is een ononderhandelbaar axioma van de Europese beschaving.

9 De stem van iedere burger telt even zwaar. Slaven of tweederangsburgers (vrouwen, immigranten) bestaan niet in Europa.

10 Europeanen werken om te leven, en niet andersom.


Expeditie Europa #2 >>

aw_logo

Stichting ArtWorlds

Amsterdam
info@klimaatexpo.nl

KlimaatExpo Nieuwsbrief

Terug naar de top